✍ شاخص های بین المللی نشان می دهد ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آب است؛ بر این اساس و با توجه به شرایط تغییر اقلیم در دهه گذشته و ایجاد شرایط خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی از قبیل باران و برف، حفظ و نگهداری از منابع آب برای شرایط بحرانی ضروری است.
✍ انسان از گذشته های دور با آب پیوندی مستحکم دارد. منابع آب در شکل گیری بیشتر تمدن ها دارای نقش مهم و حیاتی است به گونه ای که بخشی از آیین نامه ها و مراسم ملل مختلف درباره این مایع مهم و حیاتی است. اهمیت آب نزد مللی که در نقاط کم آب جهان زندگی کرده اند و می کنند بیش از سایر ملل است.
✍ ایران کشوری با اقلیم عمدتا گرم و خشک است. رشد سریع جمعیت مهمترین عامل کاهش سرانه آب تجدیدشونده در قرن گذشته بوده است. جمعیت ایران در پایان سال ۱۳۹۲ به ۷۸ میلیون نفر رسیده است. براین اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر سالانه کشور به یک هزار و ۴۰۰ مترمکعب در سال ۱۳۹۲ کاهش یافته است.
✍منابع آب تجدیدپذیر کل ایران به ۱۳۰ میلیارد مترمکعب می رسد. مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که در سال ۱۳۸۶ از کل منابع آب تجدیدشونده کشور حدود نود میلیارد مترمکعب برای مصارف بخش کشاورزی، صنعت، معدن و خانگی برداشت می شده است که نزدیک به ۸۳ میلیارد مترمکعب (۹۳ درصد) به بخش کشاورزی، پنج میلیارد و۵۰۰ میلیون مترمکعب (۶ درصد) به بخش خانگی و بقیه به بخش صنعت و نیازهای متفرقه دیگر اختصاص داشته است.
✍ در حالی که فقط ۱۲ درصد مساحت ایران زیرکشت می رود حدود ۹۳ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی است؛ ضمن آنکه فقط ۱۰ درصد تولید ناخالص ملی کشور از راه کشاورزی بدست می آید و ۱۷ درصد نیروی کار کشور در این بخش مشغول به فعالیت اند.
با توجه به میزان مصارف آب و سرانه مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایی است که در سال ۲۰۲۵ میلادی با کمبود فیزیکی آب مواجه اند و این یعنی، بالاترین بازده و بهره وری ممکن در مصرف آب برای تامین نیازهایشان، آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه اند.
✍ براساس شاخص «فالکن مارک»، ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آب است؛ تا پایان دهه ۱۳۹۰ خورشیدی نزدیک به ۶۹ درصد از کل آب تجدید پذیرنده سالیانه استفاده می شود؛ همچنین بر اساس شاخص سازمان ملل، ایران اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد.
فالکن مارک دانشمند سوئدی در مطالعات خود، بحران آب را براساس مقدار سرانه منابع آب تجدیدپذیر سالانه هر کشور تعریف و میزان سرانه آب یک هزار و ۷۰۰ مترمکعب در سال را به‌عنوان شاخص کمبود معرفی کرده است.
✍ بر این اساس کشورهایی که دارای سرانه منابع آب سالانه تجدیدپذیر بیش از یک هزار و ۷۰۰ مترمکعب هستند، مشکل بحران آب ندارند؛ کشورهایی که دارای سرانه منابع آب تجدیدپذیر بین یک هزار تا یک هزار و ۷۰۰ مترمکعب هستند جزو کشورهای با تنش آبی محسوب می‌شوند و کشورهایی که دارای سرانه آب تجدیدپذیر کمتر از یک هزار مترمکعب در سالند از کشورهای با کمبود آب به شمار می روند و سرانه آب کمتر از ۵۰۰ مترمکعب در سال، فشار بسیار شدیدی به آنها تحمیل می‌کند.
با توجه به شرایط تغییر اقلیم در دهه گذشته و ایجاد شرایط خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی، حفظ و نگهداری از منابع آب برای شرایط بحرانی ضروری است. این امر با برنامه ریزی برای بهینه سازی الگوی کشت و بهبود بازدهی های کشاورزی و مدیریت مصرف بهینه صنعت و خانگی باید صورت پذیرد.
طبق پیش بینی های جهانی سال ۱۴۰۰ خورشیدی، سرانه آب به کمتر از یک هزار و ۴۰۰ مترمکعب برای هر فرد در سال خواهد رسید و این به معنی ورود به بحران آبی است.
✍ طبق آمارهای رسمی و به اعتقاد کارشناسان، ایران در آستانه بحران آب به سر می برد و در سال های آینده تامین آب به یکی از بزرگ ترین چالش های کشور در بسیاری از استان ها، شهرها و مناطق تبدیل خواهد شد. ایران از نظر جغرافیایی در بخش نیمه خشک و خشک جهان قرار گرفته، به شکلی که میانگین بارش در ایران حدود ۲۵۰ میلیمتر است در حالی که میانگین بارش جهانی حدود ۸۵۰ میلیمتر و بیش از سه برابر میزان بارش در ایران است.
از دلایل اصلی بحران آب در ایران می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
– رشد سریع جمعیت و پراکندگی نامناسب آن
– کشاورزی ناکارآمد
– توسعه روز افزون و عدم نگاه فرابخشی و انجام مطالعات توسعه منطقه ای
– مدیریت ناهماهنگ در بخش توسعه، ضعف سیاسی سازمان حفاظت محیط زیست و فقدان نگرش درازمدت
راهکارهای برون رفت از بحران آب را می توان در بازنگری جدی در سیاست رشد جمعیت و توزیع جغرافیایی جمعیت و همچنین کمک به کشاورزان در آموزش و تجهیز مزارع به سیستم های نوین آبیاری، بازبینی الگوی کشت کشاورزی، ایجاد تشکل های آب بران و تعاونی های خصوصی کشاورزی، ایجاد بازار آب و کنترل حقابه، استفاده از قابلیت آب های سطحی و زیرزمینی و حفظ این منابع با به کار بردن روش های سازه ای و غیرسازه ای از جمله ایجاد سدها و جمع آوری آب و سیلاب ها در فصول تر و مدیریت آب در فصول خشک و مدیریت بهنگام منابع می توان جست وجو کرد.
